Każdemu pracującemu rodzicowi przysługuje urlop macierzyński, urlop rodzicielski i wychowawczy. Jednak nie wszyscy wiedzą, jak korzystać z tych świadczeń i czym się one między sobą różnią.

Regularne zmiany w przepisach oraz skomplikowane procedury często zwiększają zamieszanie w zakresie przywilejów pracujących rodziców. Dlatego warto wiedzieć, co nam rodzicom przysługuje w tym zakresie.

Zasady udzielenia urlopu macierzyńskiego

To podstawowe płatne świadczenie związane z urodzeniem dziecka. Nie można się go zrzec. Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

• 20 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 31 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
• 33 tygodni - w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
• 35 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
• 37 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym. Jeżeli pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu.

Warto zaznaczyć, że jeśli pracownica zechce wrócić do pracy wcześniej, może to zrobić już po upływie 14 tygodni. Warunkiem wcześniejszego powrotu do obowiązków zawodowych jest wykorzystanie pozostałej części urlopu przez ojca dziecka.

Jak korzystać z urlopu rodzicielskiego?

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego rodzicom przysługuje urlop rodzicielski. Jego długość wynosi obecnie 32 tygodnie (34 tygodnie w przypadku ciąży mnogiej). Urlop w wymiarze, o którym mowa powyżej, przysługuje łącznie obojgu rodzicom. Urlop rodzicielski może wykorzystać wyłącznie jeden rodzic. Mogą również podzielić się nim (np. po połowie) lub być na urlopie rodzicielskim jednocześnie. W takim przypadku jego długość ulegnie skróceniu. Ten rodzaj urlopu jest udzielany jednorazowo albo w częściach (nie później jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia). Jest to urlop płatny.

Pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część etatu. Podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika na piśmie.

Uwaga! Jeśli pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar tego urlopu ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do 64 tygodni (68 tygodni w przypadku ciąży mnogiej).

Urlop ojcowski – prawo tatusiów

Ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do:

• ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo
• upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Urlop ojcowski można wykorzystać jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Jest udzielany na pisemny wniosek pracownika. Składa się go w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek.

Urlop wychowawczy – dodatkowy przywilej

Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W przeciwieństwie jednak do urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego ten urlop jest bezpłatny. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Jednak jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, urlop wychowawczy może być udzielony w wymiarze do 36 miesięcy (na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia). Urlop wychowawczy jest udzielany nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się na podstawie liczby złożonych wniosków o udzielenie urlopu.

Urlop wychowawczy jest udzielany na pisemny wniosek pracownika, który należy złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika. Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie.

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:

• w każdym czasie - za zgodą pracodawcy,
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Ważne! Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia.

Praca w trakcie urlopu wychowawczego i powrót do pracy

W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Jeśli okaże się, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca może wezwać go do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym. Nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe – na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Zakres ochrony pracowników

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w czasie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie 3. miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

• udzielenie urlopu wychowawczego - do dnia zakończenia tego urlopu,
• obniżenie wymiaru czasu pracy - do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy jest wówczas dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, tj. w razie:

• ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,
• popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
• zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Pracodawca decyduje o rozwiązaniu umowy po zasięgnięciu opinii reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, którą zawiadamia o przyczynie uzasadniającej rozwiązanie umowy. W razie zastrzeżeń co do zasadności rozwiązania umowy związek wyraża swoją opinię niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni.

Żródło: Dombrovska P., "Przywileje urlopowe rodziców. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem", MGR.FARM NR  1/2019 (22) str. 30-32