Z dniem 26 kwietnia 2023 roku w życie weszły liczne zmiany w przepisach prawa pracy. Sprawdź, jakie masz nowe prawa i obowiązki, jako pracownik i jako pracodawca.

 

Równoległe zatrudnienie

 

Pracownik może podjąć dodatkowe zatrudnienie i jego pierwszy pracodawca nie może mu tego zabronić. Zniesienie zakazu pracy w innej firmie dotyczy zarówno umów o pracę, umów-zlecenie czy umów o dzieło.

Istnieją dwa wyjątki, które znoszą możliwość dodatkowego zatrudnienia. Po pierwsze, to umowa o zakazie konkurencji, którą zawiera pracodawca z pracownikiem. Po drugie, to miejsca pracy, które z definicji zabraniają dodatkowego zarobkowania, np. praca w samorządzie lub służbach mundurowych.

 

Zmiana warunków zatrudnienia

 

Pracownik może raz w roku wystąpić z wnioskiem o zmianę warunków zatrudnienia, np. zmiany rodzaju umowy, zakresu obowiązków itd. Prawo to przysługuje pracownikom, którzy są zatrudnieni w danym miejscu pracy co najmniej 6 miesięcy.

Jako pracodawca masz 1 miesiąc na ustosunkowanie się do otrzymanego wniosku. W przypadku odmowy, należy wskazać przyczynę.

 

Prawo do szkolenia

 

Pracownik ma prawo do szkolenia, jeśli na jego stanowisku jest ono niezbędne do wykonywania swoich obowiązków. Pracodawca organizuje takie szkolenie na swój koszt, a czas przeznaczony na szkolenie wlicza się do czasu pracy.

 

Przerwy w pracy

 

Pracownik ma prawo do przerw w pracy, które wliczają się do czasu pracy i za które pracownik pobiera wynagrodzenie.

Dotychczas pracownikowi przysługiwała jedna 15-minutowa przerwa na 6 godzin pracy. Teraz zostanie to utrzymane, ale dodatkowo przy pracy dłuższej niż 9 godzin przysługują dwie przerwy 15-minutowe, a przy pracy co najmniej 16-godzinnej – trzy przerwy 15-minutowe.

 

Ochrona przed zwolnieniem

 

Pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem, który złożył wniosek o zmianę warunków pracy lub chciał się dowiedzieć, jakie są jego obecne warunki zatrudnienia, jest równolegle zatrudniony w innym miejscu pracy czy żąda zwrotu kosztów za szkolenie i/lub wliczenie go do swojego czasu pracy.

Jeśli pracodawca zwalania pracownika, musi udowodnić, że powodem rozwiązania stosunku pracy nie jest żaden z powyższych powodów. W przeciwnym razie pracownik może ubiegać się o odszkodowanie w wysokości minimum minimalnego wynagrodzenia.

 

Nowe informacje w umowie

 

Obecnie pracodawca jest zobowiązany do zawarcia w umowie dodatkowych informacji. Od 26 kwietnia należy załączać informację o siedzibie firmy, ewentualnie adresie zamieszkania (kiedy pracodawca jest osobą fizyczną).

W przypadku umów o pracę na okres próbny i czas określony, należy wskazać w dokumencie dokładny czas trwania stosunku pracy.

Dodatkowo obowiązkowe informacje, jakie muszą zostać przekazane pracownikowi przez pracodawcę to m.in.:

• dobowa i tygodniowa norma czasu pracy,
• dobowy i tygodniowy odpoczynek,
• przysługujące przerwy w pracy,
• zasady dotyczące nadgodzin i rekompensaty za nie,
• zasady dotyczące przechodzenia ze zmiany na zmianę (jeśli dotyczy),
• zasady dotyczące przemieszczania się pomiędzy różnymi miejscami wykonywania pracy (jeśli dotyczy),
• wymiar płatnego urlopu przysługujący pracownikowi,
• zasady rozwiązania stosunku pracy
• informacje dotyczące polityki szkoleniowej pracownika,
• regulamin pracy.

 

Zmiany dotyczące umowy na okres próbny

 

Zatrudnienie na okres próbny może trwać maksymalnie 3 miesiące. Okres próbny może trwać nie dłużej niż 1 miesiąc, jeśli umowa o pracę jest określona na okres 6 miesięcy oraz nie dłużej niż 2 miesiące jeśli umowa o pracę zostaje zawarta na czas od 6 do 12 miesięcy.

Na okres próbny można zatrudnić maksymalnie dwa razy, jedynie w przypadku gdy pracownik ubiega się o inny rodzaj pracy.

 

Zmiany dotyczące umowy na czas określony

 

Jeśli pracodawca chce wcześniej wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę, musi wskazać wyraźną przyczynę wypowiedzenia. Jeśli pracownik uważa, że wypowiedzenie było bezpodstawne, może skierować sprawę do sądu pracy, który rozstrzygnie, czy wypowiedzenie było zasadne, czy i na jakich warunkach należy przywrócić pracownika do pracy i czy jest mu należne odszkodowanie.

Jeśli jednak orzeczenie sądu zostaje wydane w czasie bliskim do upłynięcia umowy o pracę, pracownik może otrzymać wyłącznie odszkodowanie.

 

Informacje o wakatach i awansach

 

Pracodawca jest zobowiązany do informowania swoich pracowników o pojawiających się możliwościach awansowania oraz o wolnych stanowiskach pracy.

 

Zmiany w urlopach opiekuńczych

 

Pracownik może w ciągu roku wziąć 5 dni urlopu, który przeznacza na osobistą opiekę członka rodziny (dziecko, rodzica, małżonka) lub osoby zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym.

Urlop opiekuńczy jest bezpłatny i jest udzielany pracownikowi na jego wniosek, który musi być złożony w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem urlopu.

 

Zwolnienie od pracy a siła wyższa

 

Pracownik może być zwolniony z pracy jeśli zaistnieje siła wyższa, tj. pilna sprawa rodzinna spowodowana chorobą lub wypadkiem. Zwolnienie takie może trwać maksymalnie 16 godzin w ciągu roku kalendarzowym.

Za zwolnienie z powodu siły wyższej pracownik pobiera połowę wynagrodzenia. Aby je uzyskać, pracownik musi złożyć wniosek, nawet w dniu korzystania ze zwolnienia.

 

Elastyczny czas pracy dla rodzica

 

Jeśli pracownik wychowuje dziecko w wieku do 8. roku życia, może się ubiegać o elastyczną organizacją pracy, np. skrócenie wymiaru etatu, pracę zdalną lub pracę weekendową.

Aby skorzystać z elastycznej formy pracy, pracownik musi złożyć do pracodawcy wniosek na co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem elastycznej organizacji pracy.

Ponadto, pracownik rodzic opiekujący się dzieckiem do lat 8, nie może pracować w godzinach nadliczbowych, w porach nocnych czy w delegacji (chyba, że sam wyrazi na to zgodę).

 

Ochrona pracowników w czasie ciąży i urlopu macierzyńskiego

 

Pracodawca nie może wypowiedzieć pracownikowi umowy o pracę, jeśli ten jest w okresie ciąży, pobiera urlop macierzyński, ojcowski czy rodzicielski (lub złoży w jego sprawie wniosek). Ochrona pracownika obowiązuje na 14 dni przed rozpoczęciem urlopu macierzyńskiego, 21 dni – urlopu rodzicielskiego i 7 dni – urlopu ojcowskiego.

Zmiany dotyczące urlopów rodzicielskich

Aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego, macierzyńskiego, ojcowskiego lub zwolnienia dla pracowników wychowujących dziecko do 14 lat, pracownik może złożyć pracodawcy wniosek w formie papierowej lub elektronicznej. 

Obecnie pracownicy będący rodzicami mają prawo do urlopu rodzicielskiego trwającego 41 tygodni (przy jednym dziecku) i 43 tygodni (przy porodzie mnogim). Jeśli u dziecka stwierdzono ciężkie i nieodwracalne upośledzenie lub nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w okresie prenatalnym lub w czasie porodu, rodzic może ubiegać się o urlop trwający 65 tygodni (przy jednym dziecku) i 67 tygodni (przy porodzie mnogim).

Urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu rodzicom, a każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu, którego nie może przenieść na drugiego rodzica.

Rodzic może skorzystać z urlopu jednorazowo lub w maksymalnie 5 częściach, w dowolnym terminie do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia.

Jeśli pracownik łączy pracę z urlopem rodzicielskim, może wydłużyć wymiar tego urlopu, ale nie dłużej niż do 82 tygodni (w przypadku jednego dziecka) i 86 tygodni (w przypadku porodu mnogiego). Jeśli dziecko posiada ciężkie upośledzenie lub cierpi na nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, urlop ten może się wydłużyć do 130 tygodni (przy urodzeniu jednego dziecka) i 134 tygodni (przy porodzie mnogim).

Urlop ojcowski w wymiarze 2 tygodni musi być wykorzystany w ciągu 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka.

Po urlopie macierzyńskim, rodzicielskim, ojcowskim lub wychowawczym pracodawca ma obowiązek przywrócić pracownika na dotychczasowe lub równorzędne stanowisko, a także zmusi agwarantować mu poprawę warunków pracy (np. podwyżkę), jeśli taka miała miejsce podczas jego nieobecności.

 

Źródło: Zmiany w prawie pracy w 2023 roku: https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/004386